UAT là gì?

Trong phát triển phần mềm, một giai đoạn quan trọng trước khi triển khai chính thức là UAT - bước đảm bảo rằng sản phẩm thực sự đáp ứng mong đợi người dùng.

Định nghĩa UAT (User Acceptance Testing)

UAT là gì? User Acceptance Testing (hay Kiểm thử chấp nhận người dùng) là quy trình kiểm thử cuối cùng được thực hiện bởi người dùng thực hoặc đại diện khách hàng để xác nhận rằng phần mềm đáp ứng đúng yêu cầu nghiệp vụ và có thể được chấp nhận đưa vào sử dụng thực tế. Không giống các loại kiểm thử kỹ thuật khác tập trung vào mã nguồn hay hiệu năng, UAT chủ yếu quan tâm đến tính khả dụng và sự phù hợp của phần mềm trong môi trường thực tế của người dùng.

Có thể hiểu đơn giản, test UAT là gì? Đó chính là quá trình "thử nghiệm thực tế" - khi người dùng cuối trực tiếp kiểm tra xem phần mềm có giải quyết được vấn đề của họ không, có dễ sử dụng không, và có tuân thủ đúng quy trình nghiệp vụ mà họ mong đợi hay không.

User Acceptance Testing (hay Kiểm thử chấp nhận người dùng) là quy trình kiểm thử cuối cùng được thực hiện bởi người dùng

Vị trí của UAT trong quy trình kiểm thử phần mềm

UAT không diễn ra ngay khi code hoàn thành, mà là giai đoạn cuối trong quá trình kiểm thử.

UAT diễn ra sau kiểm thử hệ thống (System Testing). Trước khi đến tay người dùng thực để kiểm thử chấp nhận, phần mềm phải vượt qua các bài kiểm tra về chức năng, hiệu năng, bảo mật và tích hợp. Điều này đảm bảo rằng các vấn đề kỹ thuật cơ bản đã được giải quyết, giúp người dùng tập trung vào đánh giá tính khả dụng và sự phù hợp với quy trình nghiệp vụ thực tế.

User Acceptance Testing được thực hiện trước khi bàn giao hoặc đưa vào production. Đây là "cổng kiểm soát" cuối cùng trước khi phần mềm chính thức được triển khai. Nếu phát hiện bất kỳ vấn đề nào trong quá trình UAT, nhóm phát triển sẽ có cơ hội khắc phục trước khi ảnh hưởng đến người dùng thực sự.

Test UAT được xem như một dạng "chấp thuận" từ phía khách hàng. Kết quả của quá trình này thường là cơ sở pháp lý để xác nhận việc hoàn thành dự án, nghiệm thu sản phẩm và tiến hành thanh toán cuối cùng. Do đó, quá trình này thường được lập thành văn bản chính thức với chữ ký xác nhận từ đại diện khách hàng.

Mục tiêu và vai trò của UAT

Không giống các loại test kỹ thuật khác, UAT tập trung hoàn toàn vào nhu cầu người dùng thực tế.

Mục tiêu chính của UAT

User Acceptance Testing được thiết kế nhằm:

• Đảm bảo phần mềm phù hợp với quy trình kinh doanh: Xác nhận rằng phần mềm không chỉ hoạt động đúng về mặt kỹ thuật mà còn phù hợp với cách thức làm việc thực tế của người dùng. Mỗi tổ chức có những quy trình nghiệp vụ đặc thù, và UAT giúp xác định liệu phần mềm có hỗ trợ tốt cho các quy trình đó hay không.
• Phát hiện thiếu sót từ góc nhìn người dùng: Ngay cả khi đội ngũ QA đã kiểm thử kỹ lưỡng, vẫn có những vấn đề chỉ người dùng thực sự mới phát hiện ra. Ví dụ, một luồng công việc có thể đúng về logic nhưng quá phức tạp hoặc không phù hợp với thói quen làm việc của người dùng.
• Là cơ sở để quyết định có triển khai chính thức hay không: Kết quả của test UAT thường là yếu tố quyết định cuối cùng để phát hành phần mềm. Nếu người dùng không chấp nhận sản phẩm, việc triển khai sẽ bị hoãn lại cho đến khi các vấn đề được giải quyết thỏa đáng.

Vai trò của các bên liên quan

Trong UAT, mỗi bên giữ một vai trò riêng biệt:

Người dùng cuối / đại diện khách hàng: Họ trực tiếp kiểm thử phần mềm dựa trên các kịch bản sử dụng thực tế. Nhóm này thường bao gồm những người sẽ sử dụng phần mềm trong công việc hàng ngày. Họ đánh giá phần mềm dựa trên kinh nghiệm và nhu cầu thực tế, không nhất thiết phải có kiến thức kỹ thuật sâu.

QA/Test lead: Đội ngũ này hỗ trợ về mặt kỹ thuật, chuẩn bị dữ liệu và môi trường kiểm thử. Họ giúp người dùng hiểu cách thực hiện các bài kiểm thử, ghi nhận kết quả một cách hệ thống, và làm cầu nối giữa người dùng với đội phát triển khi có vấn đề phát sinh.

Dev team: Nhóm phát triển không trực tiếp tham gia vào quá trình kiểm thử nhưng luôn sẵn sàng hỗ trợ sửa lỗi nếu có. Họ cần phản hồi nhanh chóng với các vấn đề được phát hiện để không làm gián đoạn tiến trình UAT.

PM/BA: Project Manager và Business Analyst theo dõi tiến độ, xác nhận phạm vi kiểm thử, và đảm bảo rằng tất cả các yêu cầu nghiệp vụ đều được kiểm tra. Họ cũng quản lý kỳ vọng của tất cả các bên và đảm bảo rằng tiêu chí nghiệm thu được thỏa mãn trước khi kết thúc User Acceptance Testing.

Giai đoạn UAT giúp đảm bảo phần mềm phù hợp với mục tiêu kinh doanh

Bạn đọc tham khảo thêm: 

Cách khôi phục tin nhắn zalo chưa sao lưu hiệu quả nhất

Cách fake IP trên iOS đơn giản, nhanh chóng và hiệu quả

Quy trình thực hiện UAT

Để UAT diễn ra hiệu quả, cần một quy trình chuẩn, có tổ chức và giám sát chặt chẽ.

Các bước thực hiện UAT

Dưới đây là quy trình UAT phổ biến:

Xác định tiêu chí chấp nhận (acceptance criteria): Đây là bước đầu tiên và cực kỳ quan trọng trong User Acceptance Testing. Tiêu chí chấp nhận phải rõ ràng, đo lường được và được tất cả các bên liên quan đồng thuận. Những tiêu chí này sẽ trở thành "thước đo" để xác định liệu phần mềm có đạt yêu cầu hay không. Ví dụ: "Người dùng có thể hoàn thành quy trình đặt hàng trong vòng 3 phút" hoặc "Báo cáo doanh số phải hiển thị chính xác dữ liệu từ tất cả các kênh bán hàng".

Lập kế hoạch và chuẩn bị môi trường kiểm thử: Một kế hoạch UAT chi tiết sẽ xác định rõ thời gian, nguồn lực, phạm vi, và phương pháp tiếp cận. Môi trường kiểm thử cần được chuẩn bị sao cho gần giống nhất với môi trường thực tế mà người dùng sẽ làm việc. Điều này bao gồm cả dữ liệu kiểm thử, thiết lập hệ thống, và các kết nối đến các hệ thống bên ngoài nếu cần.

Viết và duyệt test case (do BA hoặc user viết): Các kịch bản kiểm thử cho test UAT thường dựa trên các tình huống sử dụng thực tế thay vì các đặc tả kỹ thuật. Chúng nên được viết bằng ngôn ngữ nghiệp vụ mà người dùng quen thuộc. Mỗi test case cần mô tả rõ các bước thực hiện, dữ liệu đầu vào, và kết quả mong đợi. Business Analyst hoặc người dùng có kinh nghiệm thường đảm nhận việc soạn thảo các test case này, sau đó được xem xét và phê duyệt bởi các bên liên quan.

Thực thi test, ghi nhận kết quả: Người dùng thực hiện các bài kiểm thử theo kịch bản đã định, sử dụng dữ liệu và môi trường đã chuẩn bị. Mỗi kết quả cần được ghi lại chi tiết - không chỉ là "đạt" hay "không đạt", mà còn bao gồm các nhận xét, lỗi phát sinh, và ảnh chụp màn hình nếu cần. Trong quá trình này, đội QA có thể hỗ trợ người dùng trong việc ghi nhận kết quả một cách có hệ thống.

Tổng hợp và xác nhận đạt hoặc không đạt: Sau khi hoàn thành tất cả các bài kiểm thử, kết quả được tổng hợp để đánh giá liệu phần mềm có đáp ứng tiêu chí chấp nhận hay không. Báo cáo cuối cùng sẽ liệt kê các test case đã thực hiện, kết quả tương ứng, và các vấn đề phát hiện được. Dựa trên báo cáo này, các bên liên quan sẽ quyết định liệu phần mềm đã sẵn sàng để triển khai hay cần thêm các điều chỉnh.

Có thể tóm tắt quy trình UAT qua 5 bước

Ai nên thực hiện UAT và khi nào?

Người đại diện cho nhóm người dùng cuối (End User Representative) là những người nên thực hiện UAT. Lý tưởng nhất, họ nên là những người sẽ trực tiếp sử dụng phần mềm trong công việc hàng ngày, hoặc ít nhất cũng phải hiểu rõ quy trình nghiệp vụ mà phần mềm hỗ trợ. Điều quan trọng là người thực hiện UAT phải có đủ thẩm quyền để đại diện cho tổ chức ra quyết định chấp nhận hay không chấp nhận phần mềm.

Thời điểm thực hiện: User Acceptance Testing được tiến hành sau khi hoàn tất kiểm thử hệ thống, trước khi go-live. Điều này đảm bảo rằng các vấn đề kỹ thuật cơ bản đã được giải quyết trước khi người dùng bắt đầu kiểm thử. UAT thường được lên kế hoạch trong giai đoạn cuối của dự án, nhưng vẫn phải dành đủ thời gian để xử lý các vấn đề phát sinh trước khi deadline triển khai.

UAT được thực hiện trên môi trường staging (mô phỏng gần giống production). Môi trường này cần được thiết lập để phản ánh chính xác môi trường sản xuất về mặt cấu hình, dữ liệu, và tích hợp với các hệ thống khác. Điều này giúp đảm bảo rằng kết quả test UAT có độ tin cậy cao và có thể dự đoán được hiệu suất của phần mềm khi triển khai thực tế.

UAT được thực hiện trên môi trường staging (mô phỏng gần giống production)

Lợi ích khi thực hiện UAT

Một quy trình UAT chuẩn giúp nâng cao chất lượng phần mềm và hạn chế rủi ro sau triển khai.

Giảm thiểu lỗi phát sinh sau khi go-live: Bằng cách phát hiện và khắc phục các vấn đề trước khi triển khai, User Acceptance Testing giúp giảm đáng kể chi phí và thời gian khắc phục sự cố sau này. Theo nhiều nghiên cứu, chi phí sửa lỗi sau khi phần mềm đã được triển khai có thể cao gấp 5-10 lần so với việc sửa lỗi trong giai đoạn phát triển. UAT là lớp bảo vệ cuối cùng để ngăn chặn các lỗi nghiêm trọng đến tay người dùng cuối.

Xác nhận rằng phần mềm đúng với yêu cầu nghiệp vụ: Test UAT giúp đảm bảo rằng phần mềm không chỉ đáp ứng các đặc tả kỹ thuật mà còn thực sự giải quyết được các vấn đề nghiệp vụ mà nó được thiết kế để xử lý. Đôi khi, một phần mềm có thể hoạt động đúng về mặt kỹ thuật nhưng vẫn không đáp ứng được mục tiêu kinh doanh thực tế. UAT giúp xác định và giải quyết khoảng cách này.

Tăng sự hài lòng và tin tưởng từ phía khách hàng: Khi người dùng được tham gia vào quá trình kiểm thử và thấy rằng phản hồi của họ được lắng nghe và hành động, họ sẽ có cảm giác làm chủ và hài lòng hơn với sản phẩm cuối cùng. Điều này tạo nền tảng cho mối quan hệ tích cực giữa đội phát triển và người dùng, đồng thời tăng khả năng chấp nhận và sử dụng hiệu quả phần mềm sau khi triển khai.

Góp phần quyết định việc nghiệm thu dự án: Kết quả của UAT thường là cơ sở pháp lý để xác nhận việc hoàn thành dự án theo hợp đồng. Nó cung cấp bằng chứng rõ ràng rằng phần mềm đáp ứng các yêu cầu đã thỏa thuận và sẵn sàng cho việc sử dụng thực tế. Đối với cả nhà cung cấp và khách hàng, điều này tạo ra sự rõ ràng về trách nhiệm và kỳ vọng, giúp tránh các tranh chấp sau này.

Một số lưu ý và sai lầm cần tránh khi test UAT

Khi không hiểu rõ vai trò và quy trình UAT, các nhóm dễ mắc phải những lỗi sau đây.

Không có tiêu chí rõ ràng cho việc chấp nhận: Một trong những sai lầm phổ biến nhất là không xác định trước các tiêu chí chấp nhận cụ thể và đo lường được. Thiếu các tiêu chí này, việc đánh giá trở nên chủ quan và có thể dẫn đến tranh cãi về việc liệu phần mềm đã đáp ứng yêu cầu hay chưa. Tiêu chí chấp nhận cần được xác định và thống nhất bởi tất cả các bên liên quan trước khi bắt đầu UAT.

Thiếu tài liệu test case cụ thể: Nhiều tổ chức thực hiện UAT một cách không chính thức, cho phép người dùng "thử nghiệm" phần mềm mà không có kịch bản kiểm thử cụ thể. Điều này dễ dẫn đến việc bỏ sót các tính năng quan trọng, không kiểm tra đầy đủ các luồng nghiệp vụ, và thiếu cơ sở để đánh giá kết quả một cách khách quan. Test case cho test UAT cần bao quát tất cả các chức năng và kịch bản sử dụng chính.

Người kiểm thử không đại diện đúng cho người dùng thực: Đôi khi, do áp lực thời gian hoặc nguồn lực, UAT được thực hiện bởi những người không thực sự đại diện cho người dùng cuối - ví dụ như đội IT nội bộ thay vì nhân viên nghiệp vụ. Điều này làm giảm hiệu quả của UAT vì những người này có thể không nắm rõ quy trình nghiệp vụ hoặc có góc nhìn khác với người dùng thực sự.

Thiếu môi trường kiểm thử phù hợp: Nếu môi trường UAT không đủ gần với môi trường thực tế, kết quả kiểm thử có thể không đáng tin cậy. Ví dụ, nếu dữ liệu kiểm thử quá ít hoặc không đại diện, hoặc nếu các tích hợp với hệ thống bên ngoài bị giả lập không chính xác, người dùng có thể không phát hiện ra các vấn đề sẽ xuất hiện trong môi trường thực tế.

Những lỗi này có thể khiến UAT trở thành một bước hình thức, làm giảm chất lượng phần mềm khi triển khai thực tế. Một quy trình UAT hiệu quả đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, có tài liệu đầy đủ, và sự tham gia tích cực của người dùng thực sự. Nó cũng cần được xem như một phần không thể thiếu của quy trình phát triển, không phải một bước bổ sung có thể bỏ qua khi bị áp lực về thời gian hoặc ngân sách.

Một số khó khăn trong quá trình thực hiện UAT

Kết luận

UAT là gì? Đó chính là "lá chắn" cuối cùng bảo vệ chất lượng phần mềm trước khi đến tay người dùng. Thực hiện test UAT đúng cách không chỉ giúp phát hiện lỗi sớm mà còn xây dựng niềm tin với khách hàng. Hãy coi User Acceptance Testing như một khoản đầu tư - giúp tiết kiệm chi phí sửa lỗi và bảo vệ uy tín doanh nghiệp sau triển khai.