Tại sao cần nắm rõ các thuật ngữ trong lập trình?

Lập trình không chỉ là viết code, mà là học ngôn ngữ của máy tính. Cũng như học tiếng Anh, bạn cần nắm vững thuật ngữ lập trình để hiểu – viết – sửa code hiệu quả. 

Tạo nền tảng vững chắc ngay từ đầu

Việc học lập trình cũng giống như xây một ngôi nhà vậy. Nếu nền móng không chắc, ngôi nhà sẽ khó lòng đứng vững. Các thuật ngữ lập trình chính là những viên gạch nền tảng đó. Khi bạn hiểu rõ từng viên gạch, bạn mới có thể xây dựng nên một kiến trúc vững chãi. Khi đó, bạn sẽ dễ dàng tiếp thu kiến thức mới, học ngôn ngữ lập trình mới hay chuyển đổi công nghệ một cách linh hoạt.

Giao tiếp hiệu quả trong công việc

Ngôn ngữ lập trình cũng giống như tiếng nói chung của cộng đồng. Khi bạn sử dụng đúng các thuật ngữ trong lập trình chuyên ngành, bạn đang nói cùng một "ngôn ngữ" với những lập trình viên khác. Điều này giúp việc trao đổi ý tưởng, thảo luận về dự án hay tìm kiếm giải pháp trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều. Từ đó, sẽ không xuất hiện những hiểu lầm hay mất thời gian giải thích lại những khái niệm cơ bản nữa.

Giao tiếp hiệu quả giữa lập trình viên nhờ dùng đúng thuật ngữ

Nâng cao khả năng giải quyết vấn đề

Khi bạn đọc một tài liệu kỹ thuật, một đoạn mã phức tạp hay báo cáo lỗi, việc hiểu từng từ khóa sẽ giúp bạn nhanh chóng nắm bắt vấn đề cốt lõi. Từ đó, bạn có thể phân tích, suy luận và đưa ra giải pháp tối ưu hơn. Có thể thấy, việc nắm vững thuật ngữ lập trình là công cụ sắc bén giúp bạn "mổ xẻ" mọi vấn đề một cách chuyên nghiệp.

Các thuật ngữ trong lập trình cơ bản mà bạn cần nắm vững

Chúng ta sẽ cùng điểm qua những thuật ngữ lập trình "kinh điển" mà bất kỳ lập trình viên nào cũng nên biết.

Các thuật ngữ chung

Đây là những thuật ngữ xuất hiện thường xuyên và là cốt lõi của hầu hết các ngôn ngữ lập trình.

Thuật ngữ lập trình cốt lõi thường gặp trong code

Kiểu dữ liệu (Data Type)

Kiểu dữ liệu định nghĩa loại giá trị mà một biến có thể lưu trữ. Nó cho trình biên dịch hoặc trình thông dịch biết cách xử lý dữ liệu đó. Các kiểu dữ liệu phổ biến: int (số nguyên), float/double (số thực), char (ký tự), string (chuỗi ký tự), boolean (giá trị đúng/sai - true/false)

Hàm (Function)

Hàm là một đoạn mã được viết ra để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể. Việc sử dụng hàm giúp tái sử dụng code, làm cho chương trình dễ đọc và dễ bảo trì hơn. Ví dụ: Một hàm calculateSum(a, b) để tính tổng của hai số.

Vòng lặp (Loop)

Vòng lặp là cấu trúc điều khiển cho phép bạn thực thi một khối lệnh nhiều lần cho đến khi một điều kiện nhất định được đáp ứng. Một số vòng lặp thường dùng trong lập trình gồm: for, while và do-while. Ví dụ: Vòng lặp for để in ra các số từ 1 đến 10.

Biến (Variable)

Trong các thuật ngữ trong lập trình, biến giống như một ngăn chứa dùng để lưu trữ dữ liệu. Bạn có thể hình dung nó như một chiếc hộp mà bạn đặt các giá trị vào đó. Giá trị của một biến có thể được cập nhật bất cứ lúc nào trong quá trình chạy chương trình. Ví dụ: int age = 30; (biến age lưu trữ giá trị số nguyên 30).

Câu lệnh điều kiện (Conditional Statement)

Câu lệnh điều kiện cho phép chương trình đưa ra quyết định dựa trên một điều kiện. Nếu điều kiện đúng, một khối lệnh sẽ được thực thi; nếu sai, một khối lệnh khác có thể được thực thi. Ví dụ: if-else (Nếu trời mưa, mang ô; nếu không, không cần mang).

Đối tượng (Object)

Trong lập trình hướng đối tượng (OOP), đối tượng là một thực thể của một lớp. Nó kết hợp cả dữ liệu và các hành động có thể thực hiện với dữ liệu đó. Ví dụ: Một đối tượng "xe hơi" có thuộc tính là "màu sắc", "hãng sản xuất" và phương thức là "lái", "dừng".

Lớp (Class)

Cũng trong OOP, lớp là một bản thiết kế hoặc khuôn mẫu để tạo ra các đối tượng. Nó định nghĩa cấu trúc và hành vi chung của các đối tượng thuộc loại đó.

Thuật toán (Algorithm)

Thuật toán là một tập hợp các bước rõ ràng và có thứ tự để giải quyết một vấn đề cụ thể hoặc thực hiện một tác vụ. Ví dụ: Thuật toán sắp xếp (sorting algorithm) để sắp xếp các số theo thứ tự tăng dần.

Cấu trúc dữ liệu (Data Structure)

Cấu trúc dữ liệu là cách tổ chức, quản lý và lưu trữ dữ liệu trong bộ nhớ máy tính để truy cập và xử lý dữ liệu hiệu quả. Các loại phổ biến: Mảng (Array), Danh sách liên kết (Linked List), Cây (Tree), Đồ thị (Graph), Ngăn xếp (Stack), Hàng đợi (Queue).

Framework/Library

• Framework: Là bộ khung đã được xây dựng sẵn, cung cấp cấu trúc và các công cụ để phát triển ứng dụng. Nó thường có tính chất "nguyên tắc", nghĩa là bạn phải tuân theo cách thức mà framework định ra. Ví dụ: React, Angular (cho web frontend), Spring Boot (cho Java backend).
• Library (Thư viện): Một tập hợp các hàm và module đã được viết sẵn, giúp bạn thực hiện các tác vụ cụ thể mà không cần viết lại từ đầu. Thư viện linh hoạt hơn framework, bạn có thể sử dụng chúng ở bất cứ đâu bạn muốn. Ví dụ: jQuery, Lodash.

API (Application Programming Interface)

API là một bộ quy tắc và định nghĩa cho phép các ứng dụng phần mềm giao tiếp với nhau. Nó giống như một "người phiên dịch" giúp các chương trình hiểu và trao đổi dữ liệu. Ví dụ: API Google Maps cho phép bạn nhúng bản đồ vào ứng dụng của mình.

Bạn đọc tham khảo thêm: 

Lập trình PHP là gì? Có nên học PHP để theo nghề lập trình không?

SQL là gì? Tìm hiểu ngôn ngữ truy vấn dữ liệu phổ biến nhất

Các thuật ngữ cơ bản trong phát triển web

Thế giới web cũng có các thuật ngữ trong lập trình riêng biệt mà bạn cần biết.

Các thuật ngữ đặc thù trong lập trình web frontend và backend

Frontend/Backend

• Frontend: Phần giao diện người dùng mà bạn nhìn thấy và tương tác trực tiếp trên trình duyệt. Phần này thường được xây dựng bằng HTML, CSS và JavaScript.
• Backend: Phần "hậu trường" của ứng dụng, xử lý logic nghiệp vụ, tương tác với cơ sở dữ liệu và máy chủ.

HTML/CSS/JavaScript

Bộ ba quyền lực tạo nên mọi trang web:

• HTML (HyperText Markup Language): Ngôn ngữ đánh dấu để tạo cấu trúc và nội dung của trang web.
• CSS (Cascading Style Sheets): Ngôn ngữ dùng để định dạng và trình bày giao diện của trang web (màu sắc, font chữ, bố cục...).
• JavaScript: Ngôn ngữ lập trình giúp website trở nên sinh động – như khi bạn bấm nút, hiện thông báo, hoặc kéo thả một hình ảnh.

Database (Cơ Sở Dữ Liệu)

Cơ sở dữ liệu là một tập hợp dữ liệu có tổ chức, được lưu trữ và truy cập điện tử. Các loại phổ biến:

• SQL (Structured Query Language): Cơ sở dữ liệu quan hệ (ví dụ: MySQL, PostgreSQL).
• NoSQL (Not Only SQL): Cơ sở dữ liệu phi quan hệ (ví dụ: MongoDB, Cassandra).

Server/Client

• Client: Máy tính hoặc thiết bị yêu cầu tài nguyên hoặc dịch vụ từ máy chủ (ví dụ: trình duyệt web của bạn).
• Server: Máy tính hoặc hệ thống cung cấp tài nguyên hoặc dịch vụ cho máy khách (ví dụ: máy chủ web, máy chủ cơ sở dữ liệu).

HTTP/HTTPS

• HTTP (HyperText Transfer Protocol): Giao thức truyền tải siêu văn bản, là nền tảng để giao tiếp dữ liệu trên World Wide Web.
• HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure): Phiên bản bảo mật của HTTP, sử dụng mã hóa để bảo vệ dữ liệu truyền tải.

Responsive Design

Responsive Design là cách thiết kế website để giao diện tự động điều chỉnh phù hợp với mọi loại màn hình từ máy tính, laptop đến điện thoại.

Các thuật ngữ liên quan đến phát triển phần mềm

Phát triển phần mềm cũng có rất nhiều thuật ngữ cần ghi nhớ

Ngoài code ra, quá trình phát triển phần mềm cũng có các thuật ngữ trong lập trình riêng biệt mà bạn nên biết.

Version Control

Version Control (Hệ thống kiểm soát phiên bản) là một công cụ quản lý các thay đổi đối với tài liệu, code, hoặc các thông tin khác. Nó giúp theo dõi lịch sử thay đổi, cho phép nhiều người cùng làm việc trên một dự án mà không ghi đè lẫn nhau. Phổ biến nhất là Git, cùng với các nền tảng như GitHub hoặc GitLab.

Bug/Debug

• Bug (Lỗi): Một khiếm khuyết hoặc lỗi trong mã nguồn gây ra hành vi không mong muốn của chương trình.
• Debug (Gỡ lỗi): Quá trình tìm kiếm và sửa chữa các lỗi (bug) trong code.

Deployment

Deployment là quá trình triển khai ứng dụng hoặc phần mềm từ môi trường phát triển sang môi trường sản xuất để người dùng cuối có thể truy cập và sử dụng.

Testing (Kiểm Thử)

Kiểm thử là quá trình đánh giá phần mềm để xác minh rằng nó đáp ứng các yêu cầu đã định và không có lỗi. Các loại kiểm thử phổ biến: Unit Test (kiểm thử đơn vị), Integration Test (kiểm thử tích hợp), End-to-End Test (kiểm thử đầu cuối).

IDE (Integrated Development Environment)

IDE là một môi trường phát triển tích hợp, cung cấp các công cụ cần thiết cho lập trình viên để viết, biên dịch, gỡ lỗi và quản lý code trong một giao diện duy nhất. Ví dụ: Visual Studio Code, IntelliJ IDEA, Eclipse.

Làm sao để ghi nhớ và áp dụng các thuật ngữ hiệu quả?

Việc ghi nhớ hàng trăm thuật ngữ lập trình có vẻ bất khả thi nhưng thực ra, có rất nhiều cách hiệu quả để biến chúng thành kiến thức của riêng bạn.

Học tập qua thực hành

Đây là cách tốt nhất để làm quen với các thuật ngữ lập trình. Thay vì chỉ đọc định nghĩa suông, hãy cố gắng áp dụng các thuật ngữ trong lập trình vào thực tế.

• Viết code: Khi bạn viết code, cố gắng sử dụng đúng các thuật ngữ khi mô tả chức năng.
• Đọc code: Phân tích code của người khác, tìm kiếm và nhận diện các thuật ngữ đã học.
• Tham gia dự án: Không có gì bằng việc bắt tay vào một dự án thực tế, bạn sẽ gặp rất nhiều thuật ngữ mới và buộc phải tìm hiểu chúng.

Đọc tài liệu và sách chuyên ngành

Tiếp xúc liên tục với thuật ngữ lập trình qua các nguồn uy tín sẽ giúp bạn thấm nhuần chúng một cách tự nhiên. Bạn có thể tham khảo và đọc tài liệu chính thức của các ngôn ngữ, framework hoặc đọc sách chuyên ngành, blog của các chuyên gia.

Thảo luận với cộng đồng

Có rất nhiều các diễn đàn, nhóm học tập hoặc cộng đồng lập trình trên mạng xã hội. Người xưa có câu: “Học thầy không tày học bạn”, vì vậy bạn đừng ngại học hỏi từ những người đi trước. Không những vậy, trên các trang diễn đàn thường xuyên có các chia sẻ hay thảo luận về những vấn đề liên quan đến lập trình. Từ đây bạn có thể học được rất nhiều thứ và biết thêm nhiều kiến thức mới.

Sử dụng công cụ học tập

Đối với những thuật ngữ khó nhớ, bạn có thể tạo flashcards hoặc sử dụng các ứng dụng học từ vựng chuyên biệt. Hai ứng dụng được nhiều người sử dụng để ghi nhớ các thuật ngữ trong lập trình bạn có thể tham khảo đó là Anki, Quizlet. Chúng được đánh giá là những công cụ tuyệt vời để ôn tập định kỳ.

Kết luận

Như vậy, việc hiểu rõ các thuật ngữ trong lập trình không chỉ là một kỹ năng mềm mà còn là một lợi thế cạnh tranh đáng kể trong sự nghiệp. Nó giúp bạn tự tin hơn khi phỏng vấn, giao tiếp hiệu quả hơn khi làm việc nhóm và quan trọng nhất, giúp bạn tiếp thu kiến thức mới nhanh chóng để liên tục phát triển bản thân. Hy vọng những chia sẻ trong bài viết trên của Devwork sẽ mang đến cho bạn những kiến thức bổ ích trên hành trình bước vào thế giới lập trình.