Trojan là gì?

Trojan (hay còn gọi là Trojan Horse) là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để đánh lừa người dùng bằng cách giả dạng như một ứng dụng hợp pháp, nhưng thực chất lại chứa mã độc nhằm xâm nhập và gây hại cho hệ thống máy tính.

Thuật ngữ này được lấy cảm hứng từ truyền thuyết Hy Lạp cổ đại về "Con ngựa thành Troy" - một chiến thuật quân sự nổi tiếng trong đó quân Hy Lạp đã giấu binh lính bên trong một con ngựa gỗ khổng lồ để xâm nhập vào thành Troy.

Khác với virus máy tính thông thường có khả năng tự nhân bản và lây lan, Trojan không tự sao chép bản thân nhưng lại cực kỳ nguy hiểm bởi khả năng ẩn mình và hoạt động ngầm trong hệ thống. Trojan thường được thiết kế để không bị phát hiện, hoạt động âm thầm trong bóng tối và thực hiện những nhiệm vụ nguy hiểm như đánh cắp dữ liệu, mật khẩu hoặc tạo cửa hậu (backdoor) cho kẻ tấn công.

Đặc điểm nguy hiểm nhất của Trojan chính là cách thức xâm nhập - người dùng chính là người tự tay cài đặt phần mềm độc hại này vào máy tính của mình khi không nhận ra sự khác biệt giữa phần mềm thật và giả mạo. Với bản chất "kẻ phản bội bên trong", Trojan đã và đang trở thành công cụ tấn công mạng phổ biến nhất của tội phạm mạng hiện đại.

Trojan (hay còn gọi là Trojan Horse) là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để đánh lừa người dùng

Cách thức Trojan hoạt động

Cơ chế xâm nhập

Trojan xâm nhập vào máy tính của nạn nhân thông qua nhiều con đường tinh vi, khiến người dùng khó có thể nhận biết. Phương thức phổ biến nhất là đính kèm mã độc vào các tập tin hoặc phần mềm hợp pháp. Khi người dùng tải xuống một phần mềm crack, bản cài đặt game miễn phí, hay phần mềm "hữu ích" từ các nguồn không đáng tin cậy, Trojan sẽ được cài đặt cùng lúc với ứng dụng chính.

Email lừa đảo (phishing) cũng là một phương tiện phổ biến để phát tán Trojan. Tin tặc thường gửi email giả mạo từ các tổ chức uy tín như ngân hàng, công ty công nghệ, hoặc cơ quan chính phủ, kèm theo tập tin đính kèm hoặc liên kết đến trang web độc hại. Khi người dùng mở tập tin hoặc nhấp vào liên kết, Trojan sẽ được tải xuống và cài đặt mà không có bất kỳ cảnh báo nào.

Sự ngụy trang của Trojan vô cùng tinh vi, chúng có thể xuất hiện dưới dạng:

• Phần mềm diệt virus giả mạo
• Trò chơi miễn phí hấp dẫn
• Tiện ích "tăng tốc" máy tính
• File đính kèm "quan trọng" trong email
• Quảng cáo pop-up lừa đảo trên các trang web không an toàn.

Trojan xâm nhập vào máy tính của nạn nhân thông qua nhiều con đường tinh vi, khiến người dùng khó có thể nhận biết

Hành vi sau khi xâm nhập

Sau khi xâm nhập thành công vào hệ thống, Trojan sẽ hoạt động ngầm và thực hiện những nhiệm vụ độc hại mà kẻ tấn công đã lập trình sẵn. Hầu hết các Trojan đều được thiết kế để tự động khởi chạy khi máy tính khởi động, nhưng lại không hiển thị bất kỳ giao diện nào để tránh bị phát hiện.

Một trong những hành vi nguy hiểm nhất của Trojan là tạo ra "cửa hậu" (backdoor) - một lỗ hổng để hacker có thể truy cập vào máy tính từ xa. Thông qua cửa hậu này, kẻ tấn công có thể:

• Kiểm soát hoàn toàn hệ thống
• Truy cập và sao chép dữ liệu cá nhân
• Cài đặt thêm phần mềm độc hại khác
• Sử dụng máy tính của nạn nhân để tấn công các mục tiêu khác

Nhiều Trojan hiện đại còn được trang bị khả năng ghi lại mọi thao tác bàn phím, chụp ảnh màn hình, và thậm chí kích hoạt webcam mà không cần sự cho phép của người dùng. Tất cả thông tin thu thập được sẽ được gửi về máy chủ của kẻ tấn công, tạo điều kiện cho các hoạt động tội phạm như trộm cắp danh tính, đánh cắp thông tin tài khoản ngân hàng, hoặc tống tiền.

Bạn đọc tham khảo thêm: 

Gross Domestic Product là gì & Tầm quan trọng của GDP

Middleware là gì? Chức năng & Phân loại chi tiết 

Dấu hiệu máy tính bị nhiễm Trojan

Phát hiện sớm việc máy tính bị nhiễm Trojan là rất quan trọng để ngăn chặn thiệt hại. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo phổ biến mà bạn nên chú ý:

• Máy tính chạy chậm bất thường, thường xuyên treo máy hoặc gặp sự cố "màn hình xanh" không rõ nguyên nhân
• Xuất hiện các chương trình, cửa sổ pop-up hoặc thanh công cụ lạ tự động mở mà không có sự cho phép
• Quạt tản nhiệt quay mạnh liên tục dù không sử dụng ứng dụng nặng, cho thấy có tiến trình ngầm đang chiếm dụng tài nguyên hệ thống
• Trình duyệt web tự động chuyển hướng đến các trang web lạ, thay đổi trang chủ hoặc công cụ tìm kiếm mặc định
• Dữ liệu cá nhân bị rò rỉ, phát hiện giao dịch ngân hàng bất thường hoặc email gửi đi tự động mà bạn không thực hiện
• Phần mềm bảo mật đột nhiên bị vô hiệu hóa hoặc không thể cập nhật
• Các tệp tin quan trọng bị mã hóa, biến mất hoặc không thể truy cập
• Tốc độ kết nối internet giảm đáng kể do Trojan đang gửi dữ liệu về máy chủ của kẻ tấn công

Nếu máy tính của bạn xuất hiện một hoặc nhiều dấu hiệu trên, rất có thể hệ thống đã bị nhiễm Trojan và cần được xử lý ngay lập tức.

Sau khi xâm nhập thành công vào hệ thống, Trojan sẽ hoạt động ngầm và thực hiện những nhiệm vụ độc hại 

Các loại Trojan phổ biến

Cách phòng tránh Trojan hiệu quả

Nguyên tắc sử dụng máy tính an toàn

Phòng ngừa luôn tốt hơn điều trị, đặc biệt khi nói đến bảo mật máy tính. Để tránh nhiễm Trojan, việc áp dụng các nguyên tắc sử dụng máy tính an toàn là vô cùng quan trọng.

Đầu tiên và quan trọng nhất, không bao giờ tải xuống phần mềm từ các nguồn không đáng tin cậy. Luôn sử dụng các trang web chính thức của nhà phát triển hoặc các nền tảng phân phối phần mềm uy tín. Đặc biệt cảnh giác với các phần mềm crack, phần mềm "miễn phí" của các ứng dụng thương mại, hoặc các tiện ích hứa hẹn tối ưu hóa hiệu suất máy tính một cách kỳ diệu.

Cẩn trọng với email lạ cũng là một nguyên tắc quan trọng. Không bao giờ mở file đính kèm hoặc nhấp vào liên kết từ những email không xác định, đặc biệt là những email yêu cầu thông tin cá nhân hoặc có vẻ khẩn cấp. Các tổ chức tài chính chính thống không bao giờ yêu cầu thông tin đăng nhập hoặc thông tin cá nhân qua email.

Thường xuyên cập nhật hệ điều hành và phần mềm cũng là biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Hầu hết các bản cập nhật đều bao gồm các bản vá lỗi bảo mật, giúp vá các lỗ hổng mà Trojan có thể khai thác. Đặc biệt là hệ điều hành, trình duyệt web và phần mềm bảo mật - những mục tiêu hàng đầu của tin tặc.

Ngoài ra, sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho các tài khoản quan trọng, cũng như xác thực hai yếu tố khi có thể, sẽ giúp bảo vệ thông tin của bạn ngay cả khi máy tính đã bị nhiễm Trojan.

Phòng ngừa luôn tốt hơn điều trị, đặc biệt khi nói đến bảo mật máy tín

Cài đặt và sử dụng phần mềm diệt virus uy tín

Một hệ thống bảo mật đáng tin cậy là lớp phòng thủ quan trọng chống lại Trojan và các mối đe dọa khác. Dưới đây là một số phần mềm diệt virus và chống mã độc uy tín mà bạn nên xem xét:

• Bitdefender: Nổi tiếng với khả năng phát hiện mối đe dọa cao và tác động thấp đến hiệu suất hệ thống
• Kaspersky: Cung cấp bảo vệ toàn diện với công nghệ phát hiện hành vi đáng ngờ tiên tiến
• Norton: Giải pháp bảo mật toàn diện với tính năng bảo vệ danh tính và VPN tích hợp
• Malwarebytes: Chuyên về phát hiện và loại bỏ mã độc, đặc biệt hiệu quả khi kết hợp với phần mềm antivirus truyền thống
• Windows Defender: Giải pháp tích hợp sẵn cho người dùng Windows, đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây

Ngoài việc cài đặt phần mềm bảo mật, việc duy trì các thói quen sau cũng rất quan trọng:

• Cập nhật cơ sở dữ liệu virus thường xuyên
• Quét toàn bộ hệ thống định kỳ
• Kiểm tra các tệp tin trước khi mở, đặc biệt là các tệp từ nguồn không xác định
• Kích hoạt tường lửa và đảm bảo nó luôn hoạt động

Một số hiểu lầm thường gặp về Trojan

Mặc dù Trojan là mối đe dọa phổ biến, vẫn còn nhiều hiểu lầm dẫn đến việc người dùng không có biện pháp phòng tránh hợp lý.

• Trojan không phải là virus: Về mặt kỹ thuật, điều này đúng - Trojan không tự nhân bản như virus, nhưng chúng đều là malware (phần mềm độc hại). Sự phân biệt này không làm giảm mức độ nguy hiểm của Trojan, thậm chí trong nhiều trường hợp, Trojan còn nguy hiểm hơn vì khả năng ẩn mình và thực hiện các hoạt động tinh vi.
• Chỉ có người dùng thiếu hiểu biết mới bị dính Trojan: Sự thật là, ngay cả những người dùng có kiến thức công nghệ cao cũng có thể trở thành nạn nhân của các chiến dịch lừa đảo tinh vi. Các Trojan hiện đại thường được thiết kế rất tinh xảo, với khả năng giả mạo gần như hoàn hảo các ứng dụng hợp pháp hoặc thông báo hệ thống.
• Diệt Trojan chỉ cần xóa file: Trong thực tế, Trojan hiện đại thường có cơ chế tự bảo vệ phức tạp. Chúng có thể phân tán các thành phần khác nhau trong hệ thống, tự khôi phục khi bị xóa một phần, hoặc ẩn mình trong registry hệ thống. Việc loại bỏ hoàn toàn một Trojan thường đòi hỏi phần mềm chuyên dụng hoặc thậm chí là cài đặt lại hệ điều hành trong những trường hợp nghiêm trọng.

Trong nhiều trường hợp, Trojan còn nguy hiểm hơn viruss vì khả năng ẩn mình và thực hiện các hoạt động tinh vi

Hiểu rõ Trojan là gì và cách thức hoạt động của chúng là bước đầu tiên quan trọng để bảo vệ dữ liệu cá nhân và doanh nghiệp trong thời đại số. Với những thông tin từ Devwork, hy vọng bạn đã trang bị đủ kiến thức để nhận diện và phòng chống hiệu quả. Hãy luôn cảnh giác và áp dụng các biện pháp bảo mật phù hợp để giữ an toàn trong không gian mạng ngày càng phức tạp.