Accessibility là gì?

Accessibility (hay khả năng tiếp cận) trong lĩnh vực công nghệ thông tin và thiết kế web là việc đảm bảo rằng sản phẩm số, website, ứng dụng có thể được sử dụng bởi tất cả mọi người, bao gồm cả những người có các dạng khuyết tật khác nhau. Khái niệm này vượt xa hơn việc chỉ làm cho giao diện "đẹp mắt" - nó đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện để đảm bảo rằng mọi người, dù có những nhu cầu đặc biệt hay hạn chế về thể chất, đều có thể tương tác và sử dụng hiệu quả các sản phẩm số.

Accessibility chính là nền tảng của "inclusive design" (thiết kế toàn diện) - một triết lý thiết kế hướng đến việc tạo ra sản phẩm mà tất cả mọi người đều có thể sử dụng, không phân biệt khả năng, hoàn cảnh hay nền tảng. Khi một website được thiết kế với tính accessibility cao, nó không chỉ phục vụ người khuyết tật mà còn cải thiện trải nghiệm cho tất cả người dùng trong nhiều tình huống khác nhau - từ kết nối internet chậm, thiết bị cũ, đến những môi trường sử dụng đặc biệt.

Trong thực tế, accessibility bao gồm nhiều khía cạnh từ thiết kế giao diện, cấu trúc HTML, tương tác người dùng, đến nội dung văn bản và đa phương tiện. Đây không phải là một tính năng bổ sung mà là một yêu cầu thiết yếu của phát triển web hiện đại.

Accessibility đảm bảo rằng sản phẩm số, website, ứng dụng có thể được sử dụng bởi tất cả mọi người

Tại sao accessibility lại quan trọng?

Lợi ích cho người dùng

Internet và công nghệ số đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể tiếp cận thông tin và dịch vụ trực tuyến một cách bình đẳng nếu không có accessibility.

Accessibility đảm bảo trải nghiệm công bằng cho tất cả người dùng, bao gồm:

• Người khiếm thị hoặc thị lực kém có thể sử dụng trình đọc màn hình để tiếp cận nội dung
• Người khiếm thính được hỗ trợ bằng phụ đề và bản ghi nội dung âm thanh
• Người có rối loạn vận động có thể điều hướng website bằng bàn phím thay vì chuột
• Người gặp khó khăn về nhận thức được tiếp cận nội dung được cấu trúc rõ ràng, dễ hiểu

Khi accessibility được ưu tiên, người dùng không chỉ tiếp cận được thông tin mà còn có thể tham gia đầy đủ vào các hoạt động trực tuyến như mua sắm, học tập, làm việc và giải trí - những quyền cơ bản mà mọi người đều xứng đáng được hưởng.

 Lợi ích cho doanh nghiệp và nhà phát triển

Đầu tư vào accessibility không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và đội ngũ phát triển:

Mở rộng tệp người dùng tiềm năng: Theo Tổ chức Y tế Thế giới, có khoảng 15% dân số thế giới (hơn 1 tỷ người) sống với một dạng khuyết tật nào đó. Đây là một thị trường tiềm năng rất lớn mà nhiều doanh nghiệp bỏ qua khi không quan tâm đến accessibility.

Tuân thủ pháp lý: Nhiều quốc gia đã ban hành luật yêu cầu các website phải đáp ứng tiêu chuẩn về accessibility. Ví dụ, Đạo luật Người Mỹ khuyết tật (ADA) ở Mỹ, Directive (EU) 2016/2102 ở châu Âu. Việc không tuân thủ có thể dẫn đến kiện tụng và thiệt hại về uy tín.

Nâng cao SEO và hiệu suất website: Nhiều yếu tố của accessibility cũng là yếu tố của SEO tốt, như cấu trúc HTML hợp lý, mô tả thay thế cho hình ảnh, và cấu trúc tiêu đề rõ ràng. Google cũng ưu tiên những website có trải nghiệm người dùng tốt, trong đó accessibility là một yếu tố quan trọng.

Cải thiện chất lượng code: Thực hành accessibility thường dẫn đến việc viết code có cấu trúc tốt hơn, dễ bảo trì hơn, và tuân thủ các tiêu chuẩn web tốt nhất.

Đầu tư vào accessibility không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp

Các nguyên tắc cốt lõi của accessibility

Tiêu chuẩn WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) do tổ chức W3C phát triển là tiêu chuẩn được công nhận toàn cầu về accessibility. WCAG dựa trên bốn nguyên tắc cốt lõi, thường được gọi là POUR:

Perceivable (Có thể nhận thức được): Thông tin và thành phần giao diện người dùng phải được trình bày sao cho người dùng có thể nhận thức được.

• Cung cấp văn bản thay thế cho nội dung phi văn bản
• Cung cấp phụ đề và bản ghi cho nội dung âm thanh và video
• Đảm bảo nội dung có thể hiển thị theo nhiều cách khác nhau
• Tạo tương phản màu sắc đủ mạnh giữa văn bản và nền

Operable (Có thể vận hành được): Các thành phần giao diện và điều hướng phải có thể vận hành được.

• Tất cả chức năng phải có thể truy cập bằng bàn phím
• Người dùng có đủ thời gian để đọc và sử dụng nội dung
• Không thiết kế nội dung gây chớp nháy có thể gây co giật
• Cung cấp cách thức giúp người dùng điều hướng, tìm nội dung

Understandable (Có thể hiểu được): Thông tin và hoạt động của giao diện người dùng phải dễ hiểu.

• Văn bản rõ ràng và dễ đọc
• Các trang web xuất hiện và hoạt động theo cách có thể dự đoán
• Giúp người dùng tránh và sửa lỗi

Robust (Mạnh mẽ): Nội dung phải đủ mạnh mẽ để có thể được hiểu một cách đáng tin cậy bởi nhiều người dùng, bao gồm cả công nghệ hỗ trợ.

• Tương thích tối đa với các trình duyệt và công cụ hỗ trợ hiện tại và tương lai
• Sử dụng HTML hợp lệ và đặc tả ARIA khi cần thiết

Những nguyên tắc này không chỉ là hướng dẫn lý thuyết mà còn là nền tảng thực tiễn cho việc phát triển web có tính accessibility cao. Mỗi nguyên tắc đều có các tiêu chí thành công cụ thể, có thể kiểm tra và đánh giá được.

Bạn đọc tham khảo thêm: 

JWT là gì? Nguyên lý hoạt động của JSON Web Token

SCSS là gì? Cách viết CSS như lập trình viên chuyên nghiệp

Tiêu chuẩn và quy định quốc tế về accessibility

Để đảm bảo accessibility được áp dụng rộng rãi, nhiều tiêu chuẩn và quy định quốc tế đã được xây dựng. Hiểu biết về các tiêu chuẩn này không chỉ giúp tuân thủ pháp luật mà còn cung cấp hướng dẫn cụ thể cho việc phát triển web.

WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines): Đây là tiêu chuẩn phổ biến nhất về accessibility web, được phát triển bởi W3C (World Wide Web Consortium). WCAG 2.1 bao gồm ba mức độ tuân thủ: A (cơ bản), AA (trung bình, thường là mức yêu cầu tối thiểu), và AAA (cao nhất). Hầu hết các yêu cầu pháp lý trên thế giới đều tham chiếu đến WCAG.

ADA (Americans with Disabilities Act): Luật của Mỹ bảo vệ quyền của người khuyết tật, bao gồm cả quyền tiếp cận thông tin trực tuyến. Mặc dù ADA không đề cập cụ thể đến web, nhưng các tòa án Mỹ đã giải thích rằng website cũng thuộc phạm vi điều chỉnh của luật này.

EN 301 549: Tiêu chuẩn của Châu Âu về yêu cầu accessibility cho sản phẩm và dịch vụ công nghệ thông tin, đặc biệt áp dụng cho cơ quan công quyền. Tiêu chuẩn này phần lớn dựa trên WCAG 2.1 mức AA.

Section 508: Luật liên bang của Mỹ yêu cầu tất cả công nghệ thông tin liên bang phải có tính accessibility cho người khuyết tật.

The Equality Act 2010 (Anh): Đạo luật yêu cầu các dịch vụ, bao gồm cả website, phải có tính accessibility cho người khuyết tật.

Các tiêu chuẩn này liên tục được cập nhật để bắt kịp với sự phát triển của công nghệ. Ví dụ, WCAG 2.2 đã được phát hành với các tiêu chí bổ sung, và WCAG 3.0 đang trong quá trình phát triển để cung cấp một khung đánh giá accessibility toàn diện hơn.

Nhà phát triển web chuyên nghiệp nên làm quen với ít nhất WCAG 2.1 mức AA, vì đây là tiêu chuẩn được chấp nhận rộng rãi nhất và thường là yêu cầu tối thiểu trong nhiều quy định pháp lý.

Nhà phát triển web chuyên nghiệp nên làm quen với ít nhất WCAG 2.1 mức AA

Công cụ kiểm tra và cải thiện accessibility

Để đảm bảo website của bạn đáp ứng các tiêu chuẩn accessibility, có nhiều công cụ hữu ích có thể giúp phát hiện và khắc phục vấn đề. Dưới đây là một số công cụ nổi bật:

Google Lighthouse: Công cụ tích hợp sẵn trong Chrome DevTools, cung cấp báo cáo toàn diện về accessibility, hiệu suất, SEO và các khía cạnh khác của website. Lighthouse tự động quét trang web và đưa ra điểm số accessibility cùng các đề xuất cải thiện cụ thể.

axe DevTools: Tiện ích mở rộng cho Chrome và Firefox, được phát triển bởi Deque Systems, giúp phát hiện các vấn đề về accessibility trong quá trình phát triển. Công cụ này cung cấp thông tin chi tiết về vi phạm và hướng dẫn cách khắc phục.

WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool): Công cụ trực quan hiển thị các vấn đề accessibility ngay trên trang web. WAVE cung cấp báo cáo dễ hiểu với các biểu tượng chỉ ra vị trí và loại vấn đề, rất hữu ích cho những người mới bắt đầu.

NVDA screen reader (Windows): Phần mềm đọc màn hình mã nguồn mở cho Windows, giúp nhà phát triển trải nghiệm website của họ như người dùng khiếm thị. Việc thử nghiệm với trình đọc màn hình là bước quan trọng để đảm bảo accessibility thực tế.

VoiceOver (Mac): Trình đọc màn hình tích hợp sẵn trong macOS và iOS, cung cấp trải nghiệm tương tự như NVDA nhưng trên hệ sinh thái Apple.

Colour Contrast Analyser: Công cụ kiểm tra tương phản màu sắc giữa văn bản và nền, đảm bảo đủ tương phản theo tiêu chuẩn WCAG.

Pa11y: Công cụ tự động hóa kiểm tra accessibility thông qua dòng lệnh, có thể tích hợp vào quy trình CI/CD.

Các công cụ này không thể thay thế hoàn toàn việc kiểm tra thủ công, nhưng chúng cung cấp điểm khởi đầu tuyệt vời để phát hiện và khắc phục các vấn đề cơ bản về accessibility. Kiểm tra với người dùng thực, đặc biệt là người khuyết tật, luôn là phương pháp hiệu quả nhất để đánh giá mức độ accessibility của một website.

Làm sao để bắt đầu thiết kế web/app có accessibility?

Để bắt đầu xây dựng website hoặc ứng dụng có tính accessibility cao, bạn nên áp dụng phương pháp tiếp cận có hệ thống và tích hợp accessibility vào từng giai đoạn của quy trình phát triển:

Kiểm tra lại giao diện hiện có bằng công cụ tự động: Bắt đầu bằng việc sử dụng các công cụ như Lighthouse hoặc axe để phát hiện các vấn đề accessibility cơ bản. Việc này sẽ giúp bạn xác định những vấn đề ưu tiên cần khắc phục.

Viết mã HTML/ARIA đúng chuẩn: Sử dụng HTML đúng mục đích (semantic HTML) là nền tảng của accessibility tốt. Ví dụ:

• Sử dụng các thẻ heading (h1-h6) đúng thứ tự cho cấu trúc nội dung
• Áp dụng thẻ <button> cho các nút thay vì <div> với JavaScript
• Sử dụng thuộc tính ARIA (Accessible Rich Internet Applications) khi cần thiết, nhưng ưu tiên HTML nguyên bản khi có thể

Tối ưu văn bản, màu sắc và điều hướng:

• Đảm bảo tỷ lệ tương phản màu sắc đạt tiêu chuẩn WCAG (tối thiểu 4.5:1 cho văn bản thông thường)
• Không dựa vào màu sắc làm phương tiện duy nhất để truyền tải thông tin
• Thiết kế điều hướng bàn phím logic với chỉ báo focus rõ ràng
• Sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, tránh thuật ngữ chuyên ngành khi không cần thiết

Kiểm thử bằng bàn phím và công cụ đọc màn hình:

• Thử điều hướng toàn bộ website chỉ bằng bàn phím (Tab, Shift+Tab, Enter, Space)
• Kiểm tra trải nghiệm với trình đọc màn hình (NVDA, VoiceOver)
• Thử nghiệm ở các mức độ zoom khác nhau (đến 200%)

Đưa accessibility vào quy trình phát triển sản phẩm:

• Tạo checklist accessibility cho mỗi dự án
• Thiết lập kiểm tra tự động accessibility trong quy trình CI/CD
• Đào tạo toàn bộ team về tầm quan trọng và cách thực hiện accessibility
• Xem accessibility là tiêu chí chất lượng, không phải tính năng tùy chọn

Quan trọng nhất, hãy nhớ rằng accessibility là một hành trình liên tục, không phải đích đến. Ngay cả những cải tiến nhỏ cũng có thể tạo ra sự khác biệt lớn cho người dùng. Bắt đầu với những thay đổi đơn giản, dễ thực hiện, sau đó từng bước cải thiện khi bạn tích lũy kiến thức và kinh nghiệm.

Để bắt đầu xây dựng website hoặc ứng dụng có tính accessibility cao, bạn nên áp dụng phương pháp tiếp cận có hệ thống 

Kết luận

Accessibility là gì? - đó không chỉ là một khái niệm kỹ thuật mà là cầu nối đưa công nghệ đến với mọi người, không phân biệt khả năng hay điều kiện của họ. Trong thế giới số hóa ngày càng phát triển, việc đảm bảo sản phẩm số có tính accessibility cao không còn là lựa chọn mà là trách nhiệm của mỗi nhà phát triển.